Łubieński Maciej Józef h. Pomian (ok. 1715?–1770), archidiakon krakowski, dziekan gnieźnieński i warmiński, kaznodzieja sejmowy, tłumacz, dyplomata. Był synem Bogusława (zob.) i Teresy z Bielińskich, bratankiem bpa krakowskiego Kazimierza (zob.). Powszechnie podawana data urodzenia (ok. 1705) jest błędna. Rodzice Ł-ego pobrali się ok. r. 1710, a on sam wyznaje, że pojechał do Rzymu w «latach swoich najmłodszych». Wyjazd ów miał miejsce z końcem 1735 r. lub z początkiem 1736 i Ł., już od 5 lat kanonik krakowski (instalowany 26 IX 1731), miał jechać w towarzystwie opiekuna. W Rzymie kształcił się w kolegium jezuickim i podobno z powodzeniem brał udział w dyspucie teologicznej w obecności kardynałów i kurialnych prałatów (Janocki). Pozyskał wówczas względy przebywającego w Rzymie w l. 1735–7 Adama Stanisława Grabowskiego, który przechodząc na biskupstwo chełmińskie wystarał się o osadzenie Ł-ego na wakującej po nim kanonii gnieźnieńskiej (instalacja 2 V 1737). Powróciwszy do Polski, Ł. kontynuował nauki w warszawskim Seminarium Św. Krzyża i otrzymał z rąk Grabowskiego święcenia kapłańskie. W r. 1743 był deputatem kapituły krakowskiej na trybunał piotrkowski, z ramienia którego został wysłany do Drezna, aby zdać sprawę Augustowi III o trybunalskich gwałtach Adama Tarły (misja ta pozwala łączyć Ł-ego ze stronnictwem «familii»). Uzyskawszy w Akad. Krak. tytuł doktora obojga praw, został archidiakonem katedry krakowskiej (instalacja 9 XI 1748), a później i proboszczem na Kazimierzu.

Uchodził Ł. za człowieka uczonego i protektora nauk. Wg relacji współczesnych (Janicki, Bujdecki), zgromadził w Krakowie zasobną bibliotekę. Otrzymawszy od profesora uniwersytetu padewskiego Iacopo Facciolati «w przyjacielskim upominku» jego książkę „Il giovane cittadino instrutto nella scienza civile e nelle leggi dell’amicizia” (Padova 1740), Ł. dokonał przekładu i w r. 1750 przesłał rękopis do aprobaty J. A. Załuskiemu, z którym utrzymywał korespondencję na tematy literackie i wymieniał książki. Zachęcony przez Załuskiego wydał ów przekład, pt. „Młody kawaler w umiejętności sprawowania Rzeczypospolitej i w ustawach przyjacielstwa ćwiczony” (Kr. 1752). Rzecz jest interesująca ze względu na obywatelsko-republikańską ideologię pedagogiczną, przy czym tłumacz dostosowywał wenecki wzór do polskich instytucji i warunków. Książkę dedykował Ł. młodemu Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu i zaopatrzył ją w wiersz «do autora» (czyli tłumacza), kończący się morałem: «Wdzięczna sowicie bądź Polsko tej pracy / Infuły, mitry zbliżaj na znak płacy».

Nie powiodły się starania Ł-ego o biskupstwo, w czym popierał go A. S. Grabowski. W r. 1754 wygłosił Ł. kazanie na otwarcie sejmu, które wydrukował wraz z obszerną dedykacją dla Grabowskiego (zawiera ona wątki autobiograficzne). Sposobność do promocji nastręczyła się w r. 1758, kiedy to W. A. Łubieński postąpiwszy na arcybiskupstwo lwowskie wystarał się dla krewniaka o opróżnioną po sobie dziekanię kapituły gnieźnieńskiej (instalacja 3 VIII 1758). Kiedy W. A. Łubieński został prymasem, za jego sprawą znów został Ł. powołany do wygłoszenia kazania na otwarcie sejmu 1760 r. W swych obydwóch kazaniach sejmowych biadał nad liberum rumpo i nawoływał do chrześcijańskiej zgody. Nie zapomniał o nim i dawny protektor Grabowski, obecnie biskup warmiński, który w r. 1761 przeprowadził wybór Ł-ego na kanonika i dziekana kapituły warmińskiej. Zajmując poczesne miejsce wśród kumulujących beneficja prałatów (uzyskał w tej sprawie papieską dyspensę), nie zaniechał Ł. prac literackich. W ślad za Stanisławem Leszczyńskim dokonał powtórnego tłumaczenia polskim wierszem francuskiego wyciągu z rozmyślań św. Augustyna napisanego przez księdza D. X. Clément (tłumaczenie to jest całkowicie różne od wierszopisarstwa króla Stanisława). Podobnie jak Leszczyński, Ł. wydał swą książkę w wersji dwujęzycznej, pt. Rozmowy duszy z Bogiem… (Braniewo 1761). Zarówno tłumaczenia Ł-ego, jak i i jego kazania (poza sejmowymi wydał jeszcze kilka) wyróżniają się dobrą polszczyzną, bez makaronizmów.

Na początku bezkrólewia po śmierci Augusta III prymas mianował Ł-ego w listopadzie 1763 posłem do Rzymu, Neapolu i Wenecji. Na ten cel skarb Rzeczypospolitej wyasygnował 40 000 złp. Misja miała charakter czysto protokularny (notyfikacja bezkrólewia). Z analogiczną misją pojechał do Petersburga jego brat Kazimierz. Będąc w maju 1764 w Rzymie, uzyskał Ł. od papieża odpusty dla katedry we Fromborku. Zakończył swą legację opuszczając w lipcu Wenecję. Rząd polski dążył jednak do ustanowienia stałego przedstawicielstwa w Rzymie i w tym celu Michał Czartoryski w listopadzie 1764 bezskutecznie zabiegał u nuncjusza Viscontiego, aby Ł. został audytorem Trybunału Roty. Jako dziekan kapituły gnieźnieńskiej Ł. zajmował się odbudową spalonej w r. 1760 katedry i z własnych funduszów odnowił ołtarz św. Wojciecha i konfesję nad jego grobem. W lipcu 1767 z polecenia Stanisława Augusta był czynny przy kanonicznym wyborze królewskiego nominata na arcybiskupstwo gnieźnieńskie, Gabriela Podoskiego, po czym objął rządy archidiecezją jako pełnomocnik nowego prymasa. W październiku 1768 celebrował uroczystości związane z kanonizacją Jana Kantego i ofiarował katedrze pacyfikał z jego relikwiami. W t. r. zrzekł się kanonii i dziekanii warmińskiej w zamian za probostwo Św. Michała w Krakowie. Pozostawał zapewne w przyjaznych stosunkach ze swą siostrą, wpływową na wiedeńskim dworze Heleną hr. de Salmour, której w r. 1766 odstąpił swój spadek po wuju Franciszku Bielińskim (zob.), zaś w r. 1768 swoje dziedziczne dobra mnichowskie. Zmarł Ł. 30 VII 1770 w Gnieźnie i został pochowany w tamtejszej katedrze, w kaplicy Łubieńskich.

Estreicher; Janocki, Lexicon; Korytkowski, Prałaci gnieźn.; Łętowski, Katalog bpów krak.; Żychliński; – Askenazy Sz., Dwa stulecia, W. 1910 II; Loret M., Życie polskie w Rzymie, Rzym 1930; Polkowski I., Katedra gnieźnieńska, Gniezno 1874 s. 40, 91 (poza indeksem); Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912–3 I–II (w indeksie pomylony Ł. z W. A. Łubieńskim); – Buydecki F., Vita venerabilis … Mathiae Łubieński, Calissii 1752 s. 29– 31; Jastrzębski A. P., Ornamentum virtutis..., 1767; Korespondencja Jozefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Oprac. B. S. Kupść i K. Muszyńska, Wr.–W.–Kr. 1967, Źródła do Dziej. Nauki i Techn., V; – Arch. Kapit. Krak.: Acta act., t. 21 p. 73–75, t. 22 p. 29; B. Czart.: rkp. 670; B. Narod.: rkp. III 3254/2; B. Pol. w Paryżu: rkp. 33.

Emanuel Rostworowski